Religieuze oriëntatie: de religieuze mens

In de loop van de tijd zijn er allerlei wezenstyperingen gegeven van de mens. Het voert te ver ze allemaal op te sporen en weer te geven. De bekendste en lange tijd invloedrijkste is die van de klassiek-Griekse filosoof Aristoteles, 4e eeuw voor Christus: de mens als het “Zoōn Logikon”, het rationele dier, het denkvaardige dier. 

Monreale - Loggia Benedictijner Klooster - Sicilie 12e eeuw

Voor veel definities is kenmerkend dat ze een bepaald waardengebied bestrijken, zoals: wetenschap, cultuur, politiek, economie, of samenleving. De typering van de mens als “het economische wezen” is in hoge mate kenmerkend geworden voor de westerse kijk op de mens, vanaf in ieder geval de 18e eeuw. 

Het economische waardengebied, en in zijn kielzog het technologische en technische, is toen steeds meer centraal komen te staan in ons denken over de mens. Het waardengebied religie, sinds de komst van het Christendom in het westen lange tijd toonaangevend, zij het niet altijd zuiver op de graad, is sedert dien nagenoeg totaal weggedrongen.

Het wordt trouwens de hoogste tijd dat deze brok geestesgeschiedenis eens gedegen uit de doeken gedaan gaat worden.

Ontkerkelijking, secularisatie of verwereldlijiking, en materialisering zijn door het westerse kolonialisme in de 18e en 19e eeuw wereldwijd verspreid. Het heeft ons mondiaal geen goed gedaan. We moeten afleren deze ontwikkelingen als vooruitgang te zien. Ongeacht de ongetwijfeld grote waarde van economie en technologie en van onze kennismaking met de oosterse levenssfeer. 

Ons wedervaren met de beide wereldoorlogen en in onze dagen nu met ernstige criminaliteit van allerlei aard en misbruik van de mogelijkheden van digitale en sociale media geven daar alle blijk van. Al kunnen we al vanaf begin 20e eeuw weer wat meer serieuze religieuze geluiden ontwaren, zoals van de Deense denker Sōren Kierkegaard. 

Het SMC breekt er een lans voor om de mens weer te gaan zien als de religieuze mens, om religie weer te omarmen als ons meest centrale waardengebied. Dat lijkt een grote sprong terug maar zal een grote sprong voorwaarts blijken te zijn omdat zo de mens als deelgenoot aan de gemeenschap van alle levende wezens pas echt recht zal kunnen worden gedaan. Het zal de moeite waard worden om dit waardengebied opnieuw te gaan verkennen, uit te werken en naar binnen en naar buiten te integreren.